استرس چیست؟آیا استرس به مسابقه دهنده کمک میکند؟ آیا مسابقه
دهنده نباید هیچگونه استرسی داشته باشد؟ انگیحتگی چیست؟ انگیختگی چه کمکی به
مسابقه دهنده می کند؟ اضطراب چیست؟ آیا اضطراب و استرس و انگیختگی مانند هم می
باشند؟
با توجه اینکه هر شخصی که وارد ورزش
قهرمانی میشود از سطوح مبتدی گرفته تا
قهرمانی با استرس و عوامل آن سر و کار دارد ، لازم دانسته مختصر صحبتی در این باره
شود تا سنگنوردان عزیز بتوانند در مسابقات ورزشی عملکرد بهتری از خود نشان دهند.
در اجرای ماهرانه حرکات، انگیختگی، تنش و هیجان ناشی از آن در
بسیاری از رشته های ورزشی امری عادی است. اصرار به پیروز شدن و خطر باختن در
مسابقه منابع مهم انگیختگی بازیکنان می باشند.اگر اجرای موفقیت آمیز، به سرعت و
دقت تصمیم گیری وابسته باشد، سطح انگیختگی ایجاد شده نقش مهم و تعیین کننده ای
دارد.
انگیختگی : فعالسازی عصبی در پیوستاری که از حالت کما تا هیجان
شدید، متفاوت است تعریف می شود.
آثار انگیختگی
تأثیر انگیختگی در ذهن، با افزایش توجه و سرعت اطلاعات و در
صورت انگیختگی زیاد، با سر در گمی ذهنی و دشواری در تمرکز همراه است.
تأثیر انگیختگی در بدن که باعث تغییر در ضربان قلب و فشار خون
می شود.
تأثر انگیختگی در رفتار که باعث لرزیدن دست و بی قراری می شود
در حالی که بعضی از آثار انگیختگی را می توان منفی تلقی کرد،
بعضی آثار دیگر عملکرد را ارتقا می بخشد، مانند افزایش توجه و سرعت پردازش
اطلاعات.
نظریه های انگیختگی
نظریه سابق:
بر اساس این مدل چنانچه مهارت به خوبی آموخته شده باشد،
انگیختگی سبب تسهیل و بهبود عملکرد می شود، اما اگر مهارت به خوبی آموخته نشده
باشد، ممکن است به بدتر شدن عملکرد منجر شود.(که این نظریه در بیشتر مواقع اشتباه بود).
نظریه اصل یو وارونه
انگیختگی را می توان سطح هیجان یا فعالیت به وجود آمده در
دستگاه عصبی مرکزی تعریف کرد.
این نظریه بیان می نماید انگیختگی تا حد خاصی سبب بهبود عملکرد
می شود و از آن حد به بعد بیشتر سبب افت یا ضعف عملکرد خواهد شد.
سطوح پایین انگیختگی به حالت های شبیه خواب سطوح بالای آن با
حالت های هوشیاری و آشفتگی شدید که در شرایط حساس بین مرگ و زندگی، دیده می شود.
معمولاً بهترین اجرا در حد متوسط از انگیختگی دیده میشود
و به همین ترتیب اگر انگیختگی افزایش یابد؛ اجرا ضعیف تر میشود.
ممکن است این اصل به نظر برخی از کسانی که دستی در مربیگری
دارند کمی تعجب آور باشد.زیرا معمولاٌ اینگونه فرض می شود که هر چه سطح انگیختگی
بالاتر رود ، اجرای بهتری در پی خواهد داشت(نظریه سابق).
مربیان، زمان بسیاری را صرف انگیختگی تیم های خود می کنند و
مفسران ورزشی غالباٌ علت باخت و ضعیف بودن تیم ها را عدم آمادگی روانی آن ها می
دانند.با وجود این باید اذعان کرد که یافته های تحقیقات این را تأیید نمی کند و در
واقع افزایش انگیختگی تا حد بخصوصی باعث بهبود اجرا و بیشتر از آن باعث ضعیف شدن
اجرا می شود.
سطح انگیختگی بهینه، بر حسب نوع مهارت متفاوت است.
اگر مهارت به کنترل عضلانی بسیار ظریف نیاز داشته باشد (تیر و
کمان)، یا دارای عوامل تصمیم گیری مهم باشد (بسکتبال)، منحنی انگیختگی به
سمت چپ کشیده میشود(انگیختگی باید پایین باشد).
مهارتهای پیچیده با سطح انگیختگی پایینتر، بهتر اجرا می شود.
مهارت هایی وجود دارند که با عضلات بزرگ انجام می شود آن
ها به کنترل ظریف و دقیق نیاز ندارند. اجرای چنین مهارت هایی به سطح انگیختگی زیاد
نیاز دارد که عملکرد بهتر شود.
ورزشی مثل والیبال منطقه بازی در تعیین سطح انگیختگی نقش دارد.
پاسور به دلیل تصمیمات مهمی که میگیرد به انگیختگی کم نیاز دارد و بازیکنی که آبشار میزند به
دلیل حداکثر نیرویی که اعمال میکند به سطح بالایی از انگیختگی نیاز دارد.
به
طور کلی میتوان این گونه نتیجه گرفت عملکرد بهینه در تکالیف پیچیده یا مرکب، که مستلزم
مهارت های حرکتی ظریف و هماهنگی اند، با انگیختگی کم حاصل می شود.در حالی که
تکالیف ساده ماند آنها که قدرت و استقامت نیاز دارند در سطوح بالاتر انگیختگی،
بهتر اجرا می شوند.
در روانشناسی ورزشی، آماده سازی ورزشکار برای اجرا با تعدیل
سطح انگیختگی ، بسیار مهم است.این اصول اخیرا” شناخته شده و مطالعه شده اند. به طور
کلی پیش از اجرای مهارت های ورزشی ، انگیختگی ورزشکار بسیار زیاد است و در روش های
تنش- مهاری سعی می شود که پیش از مسابقه و اجرای ورزشی، انگیختگی ورزشکار را کم
کنند.
اصل یو وارونه را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
افزایش انگیختگی، اجرای مهارت های ورزشی را تا حد معینی بهبود
میبخشد.
افزایش بیشتر درانگیختگی، سطح اجرا را پایین می آورد.
مهارت هایی که شامل تصمیم گیری اندک و حرکات عمده اند،
انگیختگی بیشتری را میطلبند.
برخی از مردم و ورزشکاران ، نسبت به بعضی دیگر، آسان تر
برانگیخته می شود.
استرس
انگیختگی در حقیقت محصول فرایند استرس است.
استرس حالتی که در آن شخص با انتظاراتی مواجه می شود که باید
آن ها را برآورده کند. برحسب اینکه ارزیابی از توانایی اش در بر آورده ساختن
انتظارات چه باشد، ممکن است احساس اضطراب به او دست بدهد یا ندهد(احساس اضطراب
وقتی آغاز می شود که شخص در توانایی اش در پاسخگویی به انتظارات تردید داشته
باشد.)
اضطراب
بخشی که پس از
انگیختگی و استرس به میان می آید، موضوع اظطراب و ارتباط آن با عملکرد است.
انگیختگی خود به خود خنثی است، اما اگر با افکار منفی پیوند
بخورد، احساس اظطراب ایجاد می
شود. به بیان ساده، اظطراب را می توان احساس نگرانی، همراه با انگیختگی فیزیولوژیک
تعریف کرد.
اضطراب ممکن است ناشی از احساس یک یا چند مورد از مواردی باشد
که در پی می آید:
- تهدید شدن عزت نفس بر اثر شکست.
- خطر جسمانی ( تهدید آسیب جسمانی ).
- ابهام ( پیش بینی ناپذیری و ترس از مجهولات ).
- بر هم خوردن زندگی روزانه ( ترس از تغییر عادت روزانه ).
- ارزیابی اجتماعی ( ترس از ارزیابی منفی دیگران ).
اضطراب رقابتی
اظطراب رقابتی عبارت است از انگیزه پرهیز از شکست در محیط ویژه
ورزش یا گرایش به نگران بودن در خصوص شکست در ورزش.
تأثیر اضطراب بر عملکرد
جنبه های مختلف اضطراب با این سازو کار ها بر عملکرد اثر می
گذارند:
- اضطراب جسمانی
اضطراب جسمانی از راه افزایش تنش عضلانی بر عملکرد اثر می
گذارند. وقتی می گوییم ورزشکاری بر اثر تنش عضلانی حاصل از اظطراب، هماهنگی خود را
از دست داده به این معنی است که او دچار انقباض های عضلانی ناخواسته و گاه حتی دست
و پا گیر در حرکت مورد نظر شده است.
- اضطراب حالتی شناختی
ترس از شکست، دشواری در توجه و تمر کز، تصمیم گیری های اشتباه
و نگرانی در خصوص عملکرد، در حوزه این نوع اضطراب قرار دارند. اضطراب شناختی در
فعالیت هایی که مستلزم پردازش اطلاعات است تأثیر منفی می گذارد و تمرکز و تصمیم
گیری را که از ضروریات عملکرد مطلوب است را تضعیف می کند.
اضطراب و زمان
اظطراب شناختی از میزان زیاد آغاز می شود و در سطح بالا باقی
می ماند، در حالی که اضطراب جسمانی در سطح پایین آغاز می شود و فقط نزدیک به
مسابقه زیاد می شود.
حال این سوال پیش می آید که چه سطح انگیختگی برای سنگنوردی
مناسب است؟
چون ورزش سنگنوردی دارای حرکات پیچیده است که همراه با تمرکز و
تعادل باید انجام شود پس بنابراین سطح متوسط انگیختگی مناسب می باشد، کمتر از این
سطح باعث می شود فرد مسابقه را دست کم بگیرد و بیشتر از این سطح باعث می شود تمرکز
و تعادل فرد را تحت تاثیر منفی قرار دهد و عملکرد فرد را تضعیف نماید.
جمع آوری: محمد اسماعیل نجفی